Er bestaat geen ergere vorm van vervreemding dan zich ontworteld te voelen en bij niemand thuis te horen.
Paus Franciscus, Fratelli Tutti, 53.
Blijven of vluchten?
Jaarlijks is de laatste zondag van september binnen de katholieke Kerk Werelddag van de Migrant en de Vluchteling. In 2023 valt deze Werelddag op zondag 24 september. Paus Franciscus koos dit jaar als thema: vrij kiezen om te migreren of te blijven. De paus schrijft ieder jaar ook een boodschap naar aanleiding van deze Werelddag, en het Vaticaan voorziet hiervoor aangepaste filmpjes en teksten.
Ook vanuit bisdom Antwerpen is er materiaal om de Werelddag van de Migrant en de Vluchteling in de kijker te zetten: liturgische suggesties en ideeën voor ontmoetings- en andere activiteiten tussen mensen met en zonder een vluchtverhaal. We bundelden ze voor jou in een handige impulsmap waarmee je aan de slag kan in pastorale eenheden, parochies, scholen, woonzorgcentra en verenigingen zoals Femma, Okra, KWB,...
Bezinningstekst
Wees Gods handen
We zien cijfers, vooral cijfers.
Af en toe ook een naam, anonieme contouren op een foto. Handen achter een prikkeldraad.
Bergen reddingsvesten op het strand.
Een verloren kinderschoen in het zand.
Silhouetten – grote en veel te kleine – onder een deken, op straat omdat de herberg
– opvangcentra én woningen –
vol is.
Maar de meesten van hen zien we niet.
Ze kozen om hierheen te komen. Maar als blijven geen optie is,
is vertrekken geen keuze.
Als moeder
kan ik me niet inbeelden hoe het is
om je met je kind te verstoppen in het bos voor gewapende groepen, dagenlang, zonder voedsel of water,
onder de blote hemel.
Vraag ik me af of het went,
om je baby zichzelf van honger in slaap te horen huilen, elke avond opnieuw,
omdat je niets hebt om haar te eten te geven.
Kan ik me niet voorstellen hoe het voelt
om je kind te zien drijven – of zinken – in de woeste golven, nadat de overvolle rubberboot
die je al je spaargeld kostte,
opgeslokt wordt door de zee.
Bedenk ik hoe je de moed vindt
om verder te stappen
door de ijzige kou,
terwijl je bidt dat je zoontje in de deken in je armen slechts slaapt
en niet gestorven is. Welke keuze?
En samen met een acteur uit een steengoed toneelstuk, vraag ik me af:
‘Waar zijn uw tranen, God?’
Maar niemand is gebaat bij mijn tranen, noch bij die van God.
In Fratelli Tutti zegt onze paus:
“Als we geconfronteerd worden met zoveel pijn en lijden,
moeten we niets anders doen dan wat de barmhartige Samaritaan deed. Elke andere beslissing
zou ons tot één van de rovers maken
of tot één van diegenen die voorbijliepen
zonder medelijden te tonen met het lijden van de man langs de weg.”
En een Chinees spreekwoord zegt:
“Het is beter een kaars aan te steken dan de duisternis te vervloeken.”
Daarom zeg ik tegen mezelf, tegen u, tegen ieder die dit leest: Zoek Gods tranen niet, zoek Gods handen.
Wees Gods handen.
Vouw ze samen in gebed, en vouw ze dan open.
Reik ze uit naar wie je levenspad kruist, dichtbij of veraf. Op de straat of in het nieuws.
Wees de kaars. Wees Gods handen.
Gespreksavond
Organiseer je soms in je parochie, vereniging of PE een bijbelgroep of gespreksavond? Waarom dan niet een editie wijden aan vluchtelingen en migratie? Dit is een thema dat onze paus Franciscus erg genegen is, en waarvoor je uit de encycliek Fratelli Tutti veel kan putten. De tekst van deze encycliek kan je in verschillende talen – waaronder Nederlands – terugvinden op deze webpagina van het Vaticaan. Indien gewenst, kan Dorina Pagliaro zo’n gespreksavond ter plaatse bij jullie begeleiden. Je kan de gespreksavond ook beginnen of eindigen met deze bezinningstekst, dit gebed of dit filmpje.
Bij verschillende paragrafen uit Fratelli Tutti formuleren we hieronder enkele vragen, waarover je in een gespreksgroep kan uitwisselen.
Paragraaf 39: Het is niet moeilijk te bedenken wat deze ‘politieke voorkeuren’ in de hedendaagse Vlaamse maatschappij kunnen zijn. Kan jij je vinden in deze visie van onze paus of net niet? Waarom? Herken jij deze xenofobe mentaliteit soms bij jezelf? Herken je dit soms bij je geloofsgemeenschap? Hoe zou je als geloofsgemeenschap hierop kunnen reageren? (Lees in dit verband ook eens paragraaf 41.)
Paragraaf 65: Herken jij het, dat de aanblik van een mens die lijdt ons stoort, zoals paus Franciscus beschrijft? (Lees bijvoorbeeld deze bezinningstekst, of vergelijk met paragraaf 261.) Herken je dat gevoel soms ook bij jezelf? Laat dit toe, zonder het te veroordelen. Hoe kan je op dit gevoel bij jezelf als christen reageren, denk je?
Paragraaf 74: Herken je wat Chrysostomos beschrijft? “Eer het lichaam van Christus niet in de kerk met zijden gewaden, terwijl het buiten ligt, naakt en verkleumd van de kou.” Heb je soms het gevoel dat christelijke gemeenschappen dit vandaag wel doen? Dat je dit zelf doet? Dat de gemeenschap of parochie waartoe jij behoort dit doet? Hoe zou(den) je/jullie dit kunnen vertalen naar de concrete praktijk vandaag, waarbij er elke dag mensen (op de vlucht) op straat slapen in België?
Aansluitend bij het vorige, paragraaf 119-120: Wat vind jij ervan dat de Kerk het recht op privé-eigendom als secundair recht beschouwt? Zou je dat in je eigen leven kunnen toepassen? En hoe zou je dat als kerkgemeenschap kunnen toepassen?
Paragraaf 125: Wat paus Franciscus zegt, heeft verregaande implicaties.
Hij geeft voorbeelden van de verschillende manieren om de verantwoordelijkheid voor de ontwikkeling onze medemens op te nemen. Welke rol zie jij daarin voor jezelf, je familie, gemeente, kerkgemeenschap, vereniging, land, ...?
Paragraaf 134: Ervaar jij de komst van nieuwkomers als een verrijking voor onze samenleving, onze cultuur, onze kerkgemeenschap? Is dat soms moeilijk?
Paragraaf 207: Kun je de overtuiging ‘dat iedere mens heilig en onschendbaar is’, gebruiken als toetssteen voor wat je beslist, doet, niet doet in je leven? En in dat van de gemeenschap waartoe je behoort? Er wordt vandaag in de media regelmatig geopperd dat in onze samenleving een verschuiving voelbaar is naar een steeds grotere relativering van de universele mensenrechten. Hoe zie jij dat? (Lees in dat verband ook eens paragraaf 210).
Paragraaf 215: Waar zie jij mogelijkheden om een cultuur van ontmoeting, zoals de paus ze hier beschrijft, te stimuleren? In je eigen leven, en ook als kerkgemeenschap?
Paragraaf 273: Herken je deze woorden van paus Johannes Paulus II in onze samenleving vandaag? Kunnen wij als Kerk weerstand bieden hiertegen? Welke hoop heb jij hieromtrent? (Lees ook eens paragraaf 275).
Light a candle voor mensen op de vlucht
Wil je een laagdrempelige activiteit organiseren, waarbij je mensen, in het bijzonder toevallige voorbijgangers, uitnodigt om stil te staan bij het lijden van mensen op de vlucht, en bij de motieven van mensen om hun land te verlaten? Dan is een light a candle misschien een goed idee! Dit is – zoals het begrip zelf aangeeft – een gelegenheid om een kaarsje te branden voor iemand.
→Hoe pak je dit aan?
Je stelt een kerk, kapel, of andere ruimte open, en nodigt voorbijgangers uit om een kaarsje aan te steken.
Organiseer dit liefst op een drukbezochte plaats, een marktplein, of tijdens een braderij, een festival, of andere activiteit.
Kondig de light a candle aan in lokale (kerkelijke en gemeentelijke) media, in de vieringen, ...
Eventueel kan je hiervoor de pop-up kapel van het bisdom lenen.
Spreek buiten voorbijgangers actief aan, schets kort de gelegenheid voor dit initiatief, en
nodig hen uit een kaarsje te branden voor mensen op de vlucht.
Geef mensen een theelichtje.
Binnen in de ruimte zorg je voor een rustige sfeer, met eventueel zachte
achtergrondmuziek.
Je kan ook een (deel van een) namenlijst ophangen, of voorlezen, van namen van mensen
die gestorven zijn op hun vluchtroute, terwijl ze Europa probeerden te bereiken. Dit zijn mensen die stierven op zee, in de woestijn, of aan andere Europese grenzen. Je vindt deze lijst hier.
Je kan de lijst ook in strookjes knippen. Op die manier kan je aan elke voorbijganger die je uitnodigt om een kaarsje te branden, een strookje geven met 1 overleden persoon op. Je kan de voorbijganger dan vragen om expliciet een kaarsje te branden voor deze overledene.
Wist je dat... men in Nederland jaarlijks de actie Noem hun namen houdt, waarbij er aan verschillende katholieke en protestantse kerken herdenkingsmomenten gehouden worden voor mensen die de vlucht naar Europa niet overleefden. Bovengenoemde lijst gebruikt men daarbij ook. Meer info over deze actie vind je online.
Gebed
Goede God, Vader en Moeder van alle mensen,
Op deze Werelddag van de Migrant en de Vluchteling bidden wij U voor alle mensen die op de vlucht zijn voor oorlog, geweld, onderdrukking, armoede, of klimaatonheil. Voor allen die ontheemd zijn in hun eigen land of gevlucht zijn naar een buurland. Dat ze een veilige plek mogen vinden, en mensen mogen ontmoeten die zich over hen ontfermen.
Wij bidden voor mensen die vastzitten in detentiecentra aan de Europese buitengrenzen, zoals op de Griekse eilanden, in Libië, Turkije, of opgejaagd en verstopt in de bossen aan de grens tussen Polen en Wit-Rusland, dat zij medemenselijkheid op hun weg mogen ontmoeten en dat regeringsleiders zich hun lot aantrekken.
Wij bidden voor nieuwkomers die in België een leven proberen op te bouwen, dat ze daartoe oprechte kansen krijgen.
Wij willen ook bidden voor politieke leiders wereldwijd, dat ze de weg vinden naar een humaan migratiebeleid dat recht doet aan mensen in nood en dat geen mensen meer laat sterven op hun vluchtroute, uitgedroogd in de woestijn, of verdronken op zee.
Wij willen bidden voor onszelf, dat we in iedere mens onze naaste mogen herkennen.
Wij bidden tot slot dat migratie een recht mag zijn voor elke mens, waar hij of zij in vrije keuze al dan niet gebruik van kan maken. Wij blijven met U hopen op een wereld waar niemand gedwongen wordt om zijn of haar land, thuis, en familie te verlaten, door Jezus Christus, onze Heer.
Amen.
Getuigenis
Ken je iemand met een vluchtverhaal? Dan wil die persoon misschien wel komen getuigen over zijn of haar leven voor, tijdens en na de vlucht. Deze getuigenis kan in een viering plaatsvinden, of nadien bij een ontmoeting, of bij een maaltijd. Een getuigenis kan natuurlijk ook plaatsvinden los van enige liturgie, voor een vereniging of klasgroep bijvoorbeeld. Besef echter wel dat voor vele mensen met een vluchtverhaal, getuigen over wat ze meegemaakt hebben erg moeilijk en zelfs traumatisch kan zijn. Ook kan de taalbarrière het moeilijk maken voor sommigen om te spreken.
Wil je iemand met een vluchtverhaal op een andere manier een bijdrage laten leveren aan een viering? Nodig hem of haar eens uit om een lied uit zijn of haar land van herkomst te zingen.
Ken je zelf niemand met een vluchtverhaal maar zou je toch graag een getuigend woord horen?
Herdenkingsviering
Organiseer eens een herdenkingsviering of gebedsdienst voor overleden familieleden en vrienden van mensen met een vluchtverhaal. Mensen die omgekomen zijn in hun land van herkomst of onderweg op hun vluchtroute. Een dergelijke viering kan je organiseren met mensen met een vluchtverhaal. Maar ook indien je niemand met een vluchtverhaal kent of kan betrekken, kan zo’n viering zinvol zijn om stil te staan bij het lijden en de risico’s die mensen op de vlucht ervaren.
→Hoe pak je dit aan?
Ken je mensen met een vluchtverhaal? Is er een opvangcentrum voor asielzoekers in de buurt? Of een LOI (lokaal opvanginitiatief) van de gemeente? Nodig deze mensen dan expliciet uit voor deze viering.
Vraag hen of ze betrokken willen worden bij de viering. Misschien willen ze een lied zingen, een tekst voorlezen, of willen ze dat hun gestorven familieleden, vrienden of kennissen bij naam genoemd worden in de viering.
Zijn er bepaalde rituelen uit de landen van herkomst van de deelnemende mensen die een plaats kunnen hebben in de viering?
Je kan grote fotoplaten in het thema ‘op de vlucht’ vooraan in de kerk zetten.
Deze foto’s kunnen bijvoorbeeld door mensen met een vluchtverhaal naar voren gedragen worden. Je kan er ook kaarsen bij ontsteken.
Je kan ook een (deel van een) namenlijst voorlezen (of ophangen), van mensen die gestorven zijn op hun vluchtroute, terwijl ze Europa probeerden te bereiken. Dit zijn mensen die stierven op zee, in de woestijn, of aan andere Europese grenzen. Je vindt deze lijst hier. Deze lijst kan je ook aanvullen met namen van familie en vrienden van mensen met een vluchtverhaal die in de viering aanwezig zijn.
We bieden ook een suggestie voor een gebed en een bezinningstekst. Verder kunnen ook delen van een uitvaartliturgie verwerkt worden.
Zorg voor een moment van ontmoeting na de viering, met een drankje en eventueel een hapje. Zeker als er mensen met een vluchtverhaal in de viering aanwezig zijn, kan dit ondersteunend werken, zoals een koffietafel na een uitvaart.
Hoewel dit zeer confronterend kan zijn voor mensen met een vluchtverhaal, zijn deze mensen vaak ook erg blij dat er aandacht aan hun familie en vrienden wordt besteed, dat zij niet vergeten worden. Op deze manier kan zo’n viering ook troostend en verbindend zijn. Bedenk dat mensen die onderweg op een vluchtroute sterven, vaak geen begrafenis krijgen. Dikwijls worden hun lichamen ook nooit gevonden, en worden gevonden lichamen niet geïdentificeerd.. Voor hun familie en vrienden is een dergelijke herdenkingsviering dan het enige ‘ceremoniële’ moment van afscheid.