De Boerenkrijg blijft voor velen tot de verbeelding spreken. Vrijheidsstrijders hebben steeds iets aantrekkelijks, zeker wanneer de vijand of overheerser vele malen sterker is. Bovendien blijft over deze strijd een waas van geheimzinnigheid en onduidelijkheid hangen. De Brigands hebben niet steeds een goeie naam gehad, maar toch kunnen we ze omschrijven als ‘de gewone boerenbevolking die de wapens grijpen om zich te ontdoen van een Franse wurgende overheersing.’ Spijtig genoeg kregen ze niet de gehoopte en misschien wel beloofde buitenlandse militaire hulp en moesten ze na amper twee maanden de strijd staken. We schrijven 1798 en dat is exact 225 jaar geleden. Reden om deze vrijheidsstrijd te herdenken.
‘Voor outer en heerd’
Met deze leuze, wat evenveel betekent als ‘voor altaar en haard’ of daarmee verwijzend naar Kerk en Vaderland, begon in Overmere de Boerenkrijg. De eenvoudige boeren namen het op tegen de ‘Sansculotten’ (de zonder broeken). Dit was duidelijk een spotnaam voor de Franse soldaten, die precies in hun onderbroek op het strijdtoneel verschenen. We schrijven 12 oktober 1798. Bekende leidersfiguren waren Rollier, Van Gansen en Corbeels. Namen die ook in de strips rond Baekelandt nog voorkomen. Zoals zo vaak, waren de eerste schermutselingen in het voordeel van de weerstanders. Ze maakten gebruik van de verrassing en de verwondering van de Fransen. Maar in feite waren de amper of slecht bewapende boerenstrijders geen partij voor die goed getrainde Franse soldaten. Amper twee maanden later moesten ze dan ook definitief inbinden. We schrijven 5 december 1798 wanneer de slag bij Hasselt in de wijk Hilst een definitief einde aan de Boerenkrijg maakt. Zoals zo vaak, maakte de overwinnaar korte metten met heel wat leiders en opstandelingen. Een vreselijk harde repressie volgde en velen werden terechtgesteld. Het was voldoende om maar te denken, dat iemand sympathie zou kunnen hebben voor de Brigands, om gedood te worden.
Franse revolutie
Nochtans had de Franse revolutie uit 1789 ‘vrijheid, gelijkheid en broederlijkheid’ als slogan de lucht ingestuurd. Velen dachten dat dit ook elders moest kunnen. Zo ook hier in Vlaanderen, maar dat was buiten de Franse waard gerekend. Nochtans stond in de Franse grondwet van 1791 geschreven dat Frankrijk zich voorhield om geen veroveringsoorlogen meer te voeren. De Vrijheid van een ander land of volk bestrijden zou nooit meer gewapenderhand gebeuren. Papier is duidelijk geduldig en amper een jaar later stonden de Fransen hier weer in onze achtertuin. De Oostenrijkers van keizer-koster Jozef II werden van ons grondgebied verdreven. De initiële vreugde sloeg dra om in diepe frustratie en dito woede. De Fransen ‘pikten’ nogal wat kerken en kapellen leeg, misvieringen werden verboden en kerken mochten hun deuren sluiten. Pastoors moesten trouw aan de wetten van de jonge Franse republiek zweren of werden uit hun ambt gezet of soms zelfs gewoon gedood. Dat werkte op de plaatselijke bevolking als de spreekwoordelijke rode lap op de al even spreekwoordelijke stier. En of het nog niet erg genoeg was, voerden de Fransen zeer hoge belastingen in, moest men het weinig eten dat men had aan de Franse soldaten geven en werd een nieuwe ‘munt’ ingevoerd: papieren geld i.p.v. munten. Meteen was het hek van de dam en sloeg de vlam in de boerenpan. En nog was het niet genoeg: de jonge boerenzonen moesten ook nog eens dienst nemen in het Franse leger en ten strijde trekken voor een ideaal, dat ze zelfs niet begrepen en niet deelden.
Lebbeke
We laten Karel Uyttersprot even aan het woord: “Op 23 oktober 1789 verzamelden zich in Lebbeke enkele honderden opstandelingen, Brigands genoemd, in de Kerk. Naast Lebbekenaren waren er ook inwoners uit Buggenhout, Baasrode, Sint-Gillis, Opwijk,... naar hier gekomen om samen naar Lokeren te trekken om de Franse bezetter te gaan bestrijden. De brigands uit Lebbeke, zo’n 5 à 600 man sterk, gingen eerst bidden in de O.-L.-Vrouwekerk. Nadien vetrokken ze in groep, met vooraan het blauwe Maria-vaandel. De groep zou onder de leiding komen van de bekende Brigand-aanvoerder Emmanuel Rollier uit St Amands die zijn hoofdkwartier had in Dendermonde. Zij werden door de Fransen in Zele tot staan gebracht en trokken zich, na schermutselingen en gevechten, terug. Lebbeekse Brigands vochten mee voor de inname van Dendermonde, aan gevechten te Zele en te Baasrode op de Oude Briel. De slecht bewapende boerenkrijgers waren niet opgewassen tegen het getrainde en goed bewapende Franse leger.”
Nieuwe brochure
Het provinciebestuur bracht alle relevante informatie over monumenten en de geschiedkundige context samen in een handige brochure, die op 25 augustus in Overmere werd voorgesteld. Een digitale versie van die brochure is beschikbaar op de website van de Provincie Oost-Vlaanderen. Wie een fysiek exemplaar wenst, kan daarvoor terecht in de bibliotheek van Lebbeke, Dendermonde, Berlare, Boom, enz. De brochure wordt trouwens gratis aangeboden. Ook zonder brochure is de informatie bereikbaar middels de QR-codes die bij de verschillende monumenten werden geplaatst. Er zijn ook heel wat fietslussen, die kunnen gereden worden, waarbij heel wat info kan verzameld worden.
In Lebbeke stelt in de O.-L.-Vrouwekerk op zondag 22 oktober tussen 15 en 18 uur Harry De Paepe zijn nieuw boek ‘Boerenkrijg, opstand, mythe en herdenking’ voor. Dit is een organisatie van Neos Lebbeke i.s.m. VOS, Davidsfonds en Neos Dendermonde. Ook in de Lebbeekse bib kan je in oktober en november een boekenstand raadplegen over de periode van de Brabantse omwenteling, de Boerenkrijg, het bewind van Napoleon en de Nederlandse periode (van 1815-1830).
Luc De Donder
de tekst werd gepubliceerd in Week: 42 (nummer van woensdag 18 oktober 2023) Editie: 2172 – Kerk en Leven Buggenhout-Lebbeke
