Niet enkel mannen
De plaats van de vrouw in de Kerk evolueert de laatste jaren. De recente pausen benoemen geleidelijk aan meer vrouwen op belangrijke posities. Toch lijkt de Kerk, door haar voorwaarden tot het ambt, soms een mannenwereld te zijn, waar vrouwen de tweede viool spelen. In de Bijbel zijn vrouwen wel aanwezig maar toch gaat het meestal om verhalen waar voor een groot gedeelte mannen de hoofdrol spelen. Dat is vooral duidelijk in de Bijbelse geslachtslijsten die generaties van vader op zoon beschrijven en waar vrouwen slechts zelden worden genoemd. ‘Ze lijken uit de traditie verdwenen, hun inbreng niet gewaardeerd’, aldus theologe Ine Van Den Eynde. Dit geldt echter niet voor Maria, de moeder van Jezus. Hoewel de Bijbelse teksten ook over haar persoon vrij sober zijn, heeft Maria in de traditie van de Rooms-katholieke Kerk steeds een belangrijke rol gespeeld.
voor iedereen
Het bijzonder aan Maria is dat ze er voor alle mensen is: voor christenen, maar ook voor niet-gelovigen en andersgelovigen. Bij de moslims is ze gekend onder de naam Maryam, de moeder van Isa (Jezus) (Koran 23,50). Hoofdstuk 19 in de Koran is naar haar genoemd: soera Maryam en haar zoon Jezus wordt beschouwd als een van de 26 profeten, de op één na laatste voor Mohammed. Door het feit dat ze moeder is, is ze makkelijker te benaderen voor iedereen. Immers, we voelen ons allemaal wel op een of andere manier verbonden met onze moeder, of zij nog bij ons is of al in de hemel. Het vrouwelijk aspect brengt toch iets unieks dat inspiratie opwekt en een bijzonder dimensie creeert die niet altijd in woorden te vatten is. Ik zou het simplistisch als ‘iets van het aanvoelen’ willen omschrijven, maar ik vrees dat ik daarmee geen recht doe aan het vrouwelijk en het teveel label in het sentimentele.
revolutionair
Tegelijkertijd is Maria een uitdagende figuur. Haar Magnificat (Lucas 1, 46-55) zet de wereld op zijn kop. Standaard verhoudingen worden omgekeerd. De tekst toont veel gelijkenissen met het gebed van die andere bijzondere vrouw uit het Oude Testament, Hanah (1 Samuel 2, 1-10). De tekst bij Maria is wat zachter van aard, maar blijft politiek geladen met aandacht voor de bevrijding door God. Het strijdvaardige gebed slaat de onrechtvaardigheden om. De kleine mens wordt groot en de machtig wordt klein. Dit danklied wordt dagelijks in de Kerk gebeden over de hele wereld tijdens het avondgebed. Het is de stem van het nieuwe Godsvolk, het gebed van de arme, de vraag om anders, de zorg voor kwetsbaren, een protest tegen onderdrukking, een antwoord tengen zelf opgebouwde schijn.
Daarom is het vandaag belangrijk om te leren zien hoe de persoon van Maria over een emancipatorische kracht beschikt die subversief ingaat tegen iedere vorm van kwaad en onrecht. Zo hertaalt Jacques Haers de vier mariale dogma’s als volgt: “Als moeder van God, spoort een voor de armen zeer herkenbare Maria de Kerk aan tot steeds grotere dienst aan de armen. Als maagd baart ze in arme en verstoten mensen de machtige God, die van verwaarloosde stenen hoekstenen maakt. Als onbevlekte toont ze dat het Rijk Gods voor deze wereld bedoeld is en dat God een voorkeursliefde betoont voor hen die uit dit Rijk verstoten lijken te worden. De ten-hemel-opname van de arme en eenvoudige Maria betekent voor de armen in deze wereld hoop en opent een visioen dat hen toerust om nu reeds hun geschiedenis in eigen handen te nemen in de richting van grotere rechtvaardigheid”
controversieel
Aan de ene kant is Maria een heel toegankelijk iemand bij wie gelovigen steeds kracht en bemoediging kunnen vinden. Aan de andere kant lijkt Maria soms een hinderpaal voor een eigentijdse geloofsbeleving. Zij roept associaties op met een zoetsappige en wereldvreemde vroomheid waar jongeren weinig voeling mee hebben. In het slechtste geval komt Maria boven Jezus te staan en vergeet men waar het omgaat in het ‘christelijk’ geloof. Het risico bestaat dat Maria als goddelijk wordt gepercipieerd. Het mens-zijn van Maria ernstig nemen, betekent echter dat we steeds voorzichtig moeten zijn om haar op die manier te onderscheiden. Misschien daarom dat er tijdens het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) voor gekozen werd om aan Maria geen apart document te wijden, maar om haar ter sprake te brengen in de dogmatische constitutie over de Kerk.
Ook de verschillende mariale dogma’s – denk maar aan de maagdelijke geboorte of de onbevlekte ontvangenis, twee leerstellingen die vaak met elkaar verward worden – doen vandaag vooral de wenkbrauwen fronsen. Op die manier, zo argumenteert theoloog Wiel Logister, “lijkt Mariaverering een geloofsbeleving uit de voortijd, ontsproten uit volksdevoties vol verdachte sentimenten, verlangens en verdringingsmechanismen die thuishoren in een Kerk die goedkope doekjes voor het bloeden aanbiedt”.
En toch
En toch blijft Maria inspireren. Zo riep paus Franciscus de deelnemers aan de Wereldjongerendagen in Panama (2019) op om zich te spiegelen aan Maria, die met haar ‘ja’ de eerste influencer van God kan genoemd worden. “Ben jij bereid een ‘beïnvloeder’ zoals Maria te zijn, die durfde te zeggen ‘Uw wil geschiede’? Alleen liefde maakt ons menselijker en meer vervuld; al het andere is een aangename maar nutteloze placebo.”
De spiritualiteit van Maria heeft zonder twijfel iets te bieden aan onze huidige en komende generatie: betrokken en toch niet in de belangstelling staand, luisterend en nabij en tegelijk doorverwijzend naar haar Zoon, totale overgave en voorbeeld van geloof, verdriet en smarten en toch blijvend vertrouwen, een mondige vrouw en een krahtig ja-woord en tegelijk levend vanuit en in de stilte, eenvoudig van hart en ruime open voor iedereen, tegendraads en in een zelfde beweging meegaand. Dit zijn slechts enkele uitnodigende houding die ons vandaag kunnen helpen.
Laten we deze maand een bezoek brengen aan Maria in de kapel of kerk in je buurt, bij OLVrouw van Smarten in de boskapel en OLVrouw van Lebbeke in de kerk van Lebbeke, of gewoon een bloemetje plaatsen bij het Mariabeeld bij je thuis.
O.-L.-Vrouw wees gegroet … en bid voor ons.
Geert C. LEENKNEGT, priester
deze tekst werd gepubliceerd in Week: 18 (nummer van woensdag 3 mei 2023) Editie: 2172 – Kerk en Leven Lebbeke en Editie: 2045 – Kerk en Leven Buggenhout
